(Zazaki) Biyayışê pêxemberi (Mewlidê Nebi) Osman Efendi (1853-1929) Biyayışê pêxemberi (Mewlidê Nebi) Osman Efendi Bı namey wahêrê no erd u azmin, Kı ma dest kerd bı no gırwedo rengin. Şıma hemdê xo Ellay rê biyarin, Şew u roj qaydey ey dı bıqarin. Pêxemberi rê selewati biyarin, Tım u tım derdê cey ver dı bınalin. Misalê nayıni zanê tı merdım! Tı cıtêrı nê gırwey toxım, Kı to zana kı, duniya senino Bızanê a dıni cayê cıwêniyo Wedaro ey cıtêr, çıçiy bıkarro! Kı cıtêr çıçiy karrıt, ey wedaro Beso tewbe biyarên hey xedarin! Dıni dı toxımê hewli bıkarrin! Gunadê xo rê rayi bın bınalin! Bırışyin hersi çıman ra bık abın. Bıbo ef u gunayê ma, o kı vêrdo Gunakaro kı hersê xori gırêdo Sılawat bıwanên rınd u bolli, Bırasnê pêdıma qandê Resuli. Kam kı adıri ra xelas xo rê wast, Wa bıwanên Ehmedi rê esselat. Zew hikayet qal keran to rê bıra, Qedrê Mewludi bızanı tı cı ra. Bexdadi miyan dı bi ceniyin, Zeydê cay nêdi bi kes erbabê din. A ceni rê dabı, Resul Alemin Lajekêndo salih u ehli yeqin. Çaxo may merd, mend altunêdê cey Lajeki altun gırot, bı warısey. Labayê vatên: “Bı ney çıçiy bêro” Ez bı riyê inan şaş biyan ya Rebbena! Tım bı no fıkıra ez şiya aşt u naşt, Waneyayên cayên dı Mewlud ame raşt. Dine kerd Mewlidê, o roj ey temam, Hewnê di, a şew qılayaya qeyam. Zew zi vatên ehli Mewlidê sela, Rew şıma bêrên bı cennet ca bı ca. Ez zi kewtan zerre, va ê lajeki Hım uja koşkêndo berzo rınd mı di. Va mı zerri kerd şıran koşki miyan, İta cayê to niyo, va bekçiyan. Kami kı Mewlidê Nebi da wendenı, Wa bıbo no qesro ‘ali cayê cı. Çaxo kı aya bi, arina bı ey peran, Qandê Mewlidê nebi boll goşt u nan. Hadıre kerd zad u veynda çend peyan, Wend inan Mewlud, va nêvıst berey. Hurgı serr no tarza va ê serweri, Wendi mewlidi, kerdi sa pêxemberi. Çaxo 'ecel ame, di ê hadıran, O bı kêf u bı huwate da bı gan. Kesi ferq nêkerd kı merdo, va o ciwan, Jew va rışto, va hekimên ard inan. Çön hekiman di kı, “merdo” va şıma, Pey nêzanın merdo, no merdım bıra. Va no razi kerdo Rebbul Alemin, Aferin no haldê ney rê aferin! Çımi akerdi lajeki, va ey di ma Meskenê xo dı mı cennet di neka. Çunki hurgı serrı mın mewludê cey Wend, biyan cennet dı enbıryanê ey. Wenden dı, hem bıwanın va şıma Hurgı Mewludi bıyarın rınd bı ca. Ey hına va u terıkna na dıni, Ganê xo resna cennet di bı ê nebi. Çünkı Mewlidi rê hurmet kerd bı ey, Bıbı cennet mesken u hem cayê cey. Ey cema'etin şıma zi serr bı serr, Qedrê Mewludi bızanên serr bı serr. Sa kerê nê sultanê hurna dıni, Tabi bı cennet dı enbazê nebi. Ya Xuda, noyo receyê ma rusiyan, ‘Ef kerê ma u bırasnên tı inan. A dıni u na dıni dı di necat, Kam kı wend pêxemberi rê esselat. Goşê xo sernên cema'etê, Rebbê ma Kerdi xezney xo miyani eşkera. Kaf u nuni ardi pêhet, emrê kerd, Bıbı icat erd u azmin germ u serd. Nurdê xo ra kerd nurê Ehmedi, Ê nuri ra xelq kero Muhammedi. Be'edê (bahdê) cey Adem xelıkna herrı ra Ame o nur, çaredê ey dı ruwa. Be'edo Hewa bibi peyda, ame rew, Çare dı vınderdı, zeydê menga new. Be`edo ame pê dıma o nur resa, Kalıkê Ehmedi dı, bi eşkera.. Kalıkê ey va kı “Ebdulmutalib!” Bı semedê des laji, ya Reb, ya Hebib! Rayda to dı ez zewi qurban keran, Ta mı rê verdê illahi ê newan. Ey kerem di, xo ra Ellay da bı ey, Pê dıma va bi, cı rê des lajê cey. Ke'be dı ronışt u venda çend peyan, Va kı ez do wahdê xo rê ca bıdan. Qure bıerzê va cema'etê xo rê, Taa kı nê gırwi, bı qure sax kerê. Qure eşt u kewt bı Ebdullahi ser, Razi nêbi ney rê, cem'ato bêxeyr. Va senin razi bê neyrê serweri, O do bıbo piyê nê Pêxemberi. Va peyanê hadıran, des bı ey, Cadê ey dı ronım ma des devey. Des fıni no tarza qure erziya, Hurgı des, namedê ey dı vıjiya. Fına zondesi kı eşt qure inan Qure nofın kewt bı namey ê devan. Çend devey va duz bi, şırê qurbani rê, Kerd bı qurban ey devan, vanê cı rê. Çaxo kı devey bi qurban, Ellay resa Pêro vıjan (vıjiyay) va kı no gırwe reya. Kam kı adıri ra xelas xo rê wast, Wa bıwanin Ehmedi rê esselat. Ta kı Abdullah resa bı, wastê kın Ardı ey rê cayêndo boll rınd ra keynekên. Name Emina, bı xo boll rınd bi, Nêresayê nengudê ay keynekên zi. Dabı pêr malêndo boll u veyve kerd, Gırd u werdi werd, keyandê xo rê berd. Pêhet amey ê, şewênda xeyrı dı Va: ”Mırazê xo gırot, zew bı dıdı”. Emina va: “A şew ame vengı mı rê” Va kı, ganê to bı dı’ha (duwa) Ehmedi rê. Nê serri ra verdê wextın, ey bıra! Dı şewin hewni di, Xeyri Ebdullah. Di kı darên paştida eyra vıjiya, Gılê ey, zeft (zept) kerdo no dınya bıra. Çunki şewra bı, şı Ebdullah jewi Va cırê: “Mın emşo hewnê xeyri di” Hewnê xo qal kerd ey merdımi rê, Hewnê cey tebir kerd merdımi cı rê. Paştida to ra va beno lajên teber, O do bıbo dınya dı raşt pêxember. O Resulo, ê gılê ze şer'e cey, Perrê dari ze heme ommeta cey. Va Emina: "hurgı serr dı se kera?” Ame vengên, to dır esto Mustafa. Adem ame, va: “Mırê menga verên” Va: “Emina to nıka di dewletên” Ame menga dıdını dı Şit bıra, Pizedê mı rê sılamên ard bi ca. Ame menga hirını İdris deza, Va: “Werrekê mın bı tiya Emina!” Ame Nuh menga çıhari bêguman, Va kı: “Pizey to yo wahêrê Quran” Ame menga panci Hud va Emina, Pizeyê to yo Hebibê Rebbê ma. Ame menga şeşi İbrahim Xelil, Va: “Lajê to bıbo ma rê delil” Ame menga hewti İsmail bı zemin, Va kı: “Lajê to Muhammed neslê mın” Ame menga heşti Musa va bızan, Lajê to pêxemberê axır zeman. Ame menga newi İsa ba (bı) 'edeb, Va kı: “Lajê to bıbo mirul 'Ereb. Kam kı wazeno gunay cı 'ef bıbo, Wa bıwano Ehmedi rê esselat. Va Emina çen (çend) new mengi bi temam, Ame xayıb ra melekê, da selam. Va: “Werrekê mın bı tiya Emina!" Hay bı to bo, dewletên emşo deya. Emşo beno to ra menga çarêsi, Zeydê cey dunya dı nêdi qet kesi. Name da cı Heq Te'ala Emina, Ehmed u Mehmud u Muhammed Mustafa. Va: “Mı di hirê meleki eşkera, Hurgı jewi dest dı bayraq bıra. Jewi berd mexrib u jewi zi rojhılat, Jewi ke'ebi ser dı daçıkna (denışkna) bı raşt. Boll meleki zi inandır (inan dı) bi bızan, Keyey ma zey ke'ebi tewaf kerdên inan. Ez bı no hal dı biyan, amey mı di, Qapi (kêveri) ra kewti zerre hirê ceni. Ju cı ra Hewa, ceniya Adem Nebi, Ju zi Asiya, ceniya Fir'ewni bi. Ju zi maya İsay bi, Meryem namey ay, Ez seni vazan bı to rındeya cay. Hurgı jew ronışti kıştêda mın, Qarşu dı vınderdi jew xızmetê mın. Perdeyê çımandê mın wedariya, Boll 'ecêbi di mın, o çax eşkera. Huriyê cenneti ameyê şiyên, Tayın temaşa, tayın xızmet diyên. Ez biyan teyşan u pizeyê mın veşa, Aw inan ra wast u mın, inan zi dê. Zeydê vewra sıpe serd u tam şeker, Mın şımıt, kewtan zi bıxo hem bêxeber. Be'edo (bah'do) teyrên amê, dest eşt paştiya mın, Va vıleyna paşt u aşt u naştê mın. Ame dınya, a se'at sultanê din, Nurê dı, xerq bı (gum bı) va no 'erd u azmin. 'Hemme mexluqê dıni venda u va: “Merheba to rê Muhammed Mustafa! Merheba ey melhemê pizey kulan! Merheba ey serwerê pêxemberan! Merheba kani şefa'et merheba! Tı bı xeyr amey, to rê se merheba! Merheba ey tı recaciyê ma rusiyan! Merheba dermanê qelbê nêweşan! Merheba ey mexzenê şer'ı Rebbi! Merheba ey serwerê hurna dıni! Merheba ey nurê çımê hommetan! Merheba pêxemberê axır zeman! Merheba ey tı imamê Enbiyan! Merheba ey tı delilê Ewliyan! A şew kı Ehmed ame na dıni, 'Erd u azmin mujde (mıjdiyani) dê, va jewbini. Va, inan kêf kerd u vatên hurgı jew, Hemdullillah ame ma rê menga new. Ke'ebe va, a şew kêfan ra reqs kerd, Kerdı kêf Ellay rê wextên secde kerd. Ame azmin ra melekê bêguman, Va, inan ard jew ibrıq, ju legan. Zewi gırot bı, destê dı dısmalên herir, Barek Ellah fike ya Bedr el Munir! Ê meleki va bı awda kewseri, Pak şıt ganê ê Pêxemberi. Va İnan ard morê Pexemberi, Na miyaneya, qolunca dı vıst berey. Ta inan mor kerd, cayê mori ra, “Lailaillellah” va neqışna. Bı çınayê cenneti pışt qundaxê cey, Eştı dısmalên bı serdê rıdê ey . Cayên dı rona, ew bı izet, ey bıra! 'Heyretên boll di, bı ma gırwey hına. Çaxo akerdi hurna çımi Emina, Nêdi dorkoşeydê xo dı ay, Nebi. Zerre amê geyrê, nêdi lajê xo. 'Hersi rışnay va: “No gırwe do se bo? Naştı, aştı çımi çarnay di Nebi, Cayêndo tenha dı kerdo secdeyê Rebbi. Va ruyê xo hetê Ke'ebi kerdı bı ey Rebbi ra kerdên reca ommeta xo. Hey xedarın, ya şıma vanê kı ma Ommeta Pêxemberan bi, zuri ra. Hey xedarın ya senin “ zuri niyo ê bêheya! Çewresın, ma reca kerdi Rebbi ra. Umrê ma resa bı çewres, zalimın! Nêşınê ma rayda raştı ra va mın. Arêbên pêser, bınalın, ey bıra! Hım bıyarên tewbe, ta 'ef bê şıma. Ey dıma boll nêşi, va kı pêrê cey, 'Ecel ame, merdo, Pêxember bı sey. Be'edo may zi merd, bıra va ey dıma, Yetım verday, ta kı bı çewres, resa. Ta bı çewres serrı, Ellay da bı ey, Kerd bi in'am va cı rê Pêxemberey. Ayet Ayet ame Quran bı temam, Kılm kerım ma zi qısey bes, wesselam. Kam kı wendo pê dıma resna selat, A dıni dı adıri ra di necat. Çunkı ita bı temam Mewludê cey, Mu'ecizatê ey bıwanım çend qısey. Ganê ey va nur bı nêdi kes, Serseya ey mu'ecizat no to rê bes. Hurgı wext parçeyêndê hewri ey sera, Kerdê sersey, çunkı geyrain (geyrayên) dıma. Vereko (kavıreko) pewte bı axu va cı rê, Axu tewrê mın biyo, mewı mı ra! Çaxo kı dara xurma ronê ê Nebi, Dest dı xurma dê u herkesi meywe di. Va kı, engıştan ra ê Pêxemberi Aw ard u werd (şımıt), cı ra boll eskeri. Hım bı engıştan işaret aşmi ra Kerdo aşmi bi dı felqey tew bıra. Eger bıbose serrê umrê mın temam, Ez bıamoran bê to niyo temam. Çunkı ita kerd temam ma mu'ecizat. Arêbên pêser buwanên esselat. Çön temam bı mu'ecizatê ê Nebi, Qal keran mi'eracê cey to rê senini. Ganê ey, va “çunkı nur bı nêdi kes, Serseya ey, mu'ecizat da to rê bes. Va şewa duşenbi dı o Ressul, Ame keyedê Ummehanı kerd qebul. Va bı Cebraili, Ellay a se'at, Şo bı cennet, tı biya çendên xelat. Biya estorên u tacên jew kemer, Hım biya qatên çına, rew şo bı ser. Nê hediyan (xelatan) tı berı pêxemberi rê! Rew bêro mı rê, ê serweri rê. Şı bı Cennet, Cebrail di kı wuja, Xeylê estori çerenê ca bı ca. Jewi zi çımi kerdê sıpe bermı ra, Nêçereno boll zeif (gıdi) kewto bıra. Va kı: “Heywani, bı to çıçiy resa, Ya seni hına biyo, no dest u pa? 'Hesretên anto Boraqi va cı rê, Se hezar serriyo bı mın no 'hal resa. Ame vengên "ya Muhammed!" Va jewi Ez biyan sersem (tewş) bı eşqdê wahêri. Hım mı rê o wext ra werdenı bi 'heram, Mın rıhatey nêdi o çax ra temam. Çendı kı Cennet biyo mı rê mekan, Labelê adırdê eşqi dı veşan. Vajı zanê kamo Muhammed, tı bıra? Beso no adır dı ganê mın veşa. Cebrail va Boraqi rê Boraq, Bı murazê to deya, mekı meraq! Muhammedo kı tı vana Pêxembero, A dıni u na dıni dı serwero. Qandê cey Ellay xelıqna herrı ra na dıni, Oyo hım sultanê nê hurna dıni. Kerdo de'ewet xalıqi emşo bı ey, Bê, bıresnan to beran nıngandê cey. Va gırot estor u rew ame bı ser, Da selam u va kı: “Ya xeyrul beşer! Va bı to kerdo selam ya Mustafa! Xalıqê nê 'erd u azmin bıra. Va kı: “Wa bêro, mın kerdo de'ewet bı ey, Çendı wexto ez biyan aşıqê cey. Wa bıvino Cennet u hem adıri, 'Erş u kursiyo u qelem, lewhê seri. Nê 'hemme wazenê hurgı zew mı ra, Tozê nıngan bıancê çıman zey kıla. Mın zi ardo to rê Cennet ra Boraq, Emşo şewa Qedri u ni'emet telaq. Cadê xo ra rew werışto Pêxember, Tac na serredı, gırêda hım kemer. Nışt bı estor u Cebrail kewt bı ver, Va kı şi, bı ta resay ê Qudsi ser Ame ruhê Enbiyan qarşu temam, Ey cema'eti rê, o serwer bı imam. Mescidê Qutsi dı, dı rıkati nemaz, Kerd bı inan, ard bı Ellay boll niyaz. Nışt bı estor u ame cado verên, Nerdibanên (merdiwanê) di, va uja ta bı azmin. Nerdiban ra kewt bı ray o şı Nebi, O resa cayên kı name sıdre bı. Çun resa sıdre, Va: “Ya Mustafa!” Cebrail nêşı dıma, o mend cı ra. Va kı Cebraili rê bı ta xerib, Qandê çıçiy ez terıknan ya 'Hebib! Va kı Cebraili, ya Xeyrel Beşer! No hına ray to yo Sahib Kerem. Ez veşena ya Nebi ul muxterem! No hına bêran eger ez to dıma. Kam kı adıri ra xelas xo rê wast, Wa Resuli rê buwanên esselat. Çaxo Cebraili dır kerdên kelam, Ame Refref Ehmedi rê da selam. Va uja ra rew gırot ê Refrefi, Berdı 'erşi serdı rona ey Nebi. No fın vengên ame va “Mustafa!” Ya ‘Hebib el mucteba, Xeyrel wera! Bı bı to, rewnayo ez aşıq biyan, Kerdo koleyê to mın hemme ins u can. Şi bi nezdı çun va Refref ca dı mend, Ehmedi ra Mim werışt u mend Ehed. Bı hes u bı herf, a şew new hezar Mustefay dı kerdi qısey gırdi kar Çı murazê bı to yo hurna dıni Esto, vazı, ez bı to dan, ya Nebi! Va “mırazê mın ilahi her zeman Ef kerê tı ommeta mın rusiyan” Da bı to mın ommeta va ya Resul! Mın inan 'ef kerdo, mın kerdo qebul Labelê, va hurgı roj panc weqti nemaz Wa bıkerê, mı rê biyarê niyaz. Ta bı o me'ena (mahne) ez inan şa keran Cennetê xo ez ina rê ca keran. Va bı emrê xalıqi ê serweri Ame keydê Ummehanı zey veri Çunkı şewra bı, çıçiy di bı Nebi, Kerd Sehaban rê hikayet, zekı di Va inan: “ey tı şefi'ê ma rusiyan! Wa mubarek (embarık) bo, bı to mi'erac inan. Va kı: "mi'eracê şıma zi bı niyaz, Da şıma u bıkerên panc weqti nemaz. Kam kı nê panc weqtan biyaro rınd bı ca, Me'hşerê Kubra dı ancax o bı şa. Ya eger jewi terıkna ey bıra! 'Ar bıbo şari miyan dı rusiya. Kam kı wendo pê dıma resna seleat, Adırê Cahnımi ra o bı necat. Ya ilahi hurmetê Pêxemberi, Ey cenabi Mustefa tacê serri! Hurmetê 'hersandê çımê sadıqan, Adırê kulandê pizey aşıqan. Hurmetê ey yarê xarê Ehmedi, Hım 'Umer Faruq u Şahê Sermedi. Hurmetê Tewrat u İncil, Zebur, Nurê Furqan, Cennet, Xılman u Hur. Qedrê Osman xelilê Muhemedi, Hım 'Eliyyul Murtaza lajê dedi. Padişahê dinê İslami bı ma Verdê ya Rebbi bı may u lajiya. Ey di textê Ehmedi dı ya Xuda! Tı bı se serri kerê ya Rebbena! Roj bı roj keskun kerê şemşêrê cey, Yoxkerê (kor kerê) duşmenandê dindê cey. Ey dıma tı ommeta Pêxemberi Şa kerê ya Rebbi roja me'hşeri. Pir u pirbaban, peyanê hazıran, Tı bı enbazê Resuli kı inan. Hım peyanê hazıran, ya rebbena! Tı bı Cennet dı şa kı inan Ya xuda! Wahêrê nê zadi Rebbel'alemin, 'umr u maldê ey bereket tı defin! Hım vıraştoxê kıtabdê xaseki Lajê muftidê kamandê Sewregi. Yanê Osman Eshedo lajê qıji Lajê Haci Eyyub Efendidê Babıji. Ey u laji pir u pirbabê veri 'Ef kerê, ew şa kerê tı ê beri. O yo kı yazu kerdo (nusto) no mewludê ma Cennet dê 'edni miyan dı bıdı ca. Kam kı wend u pêdıma resna selat, Adırê Ca'hnımi ra o bı necat. Duwa: Rebena atina fil dunya 'heseneten we fil axireti 'heseneten we qina 'ezabennar. Amin Çulçi Mustafa yazmış, dı'adên wano tı mabın. Osman Efendi (1853-1929) Heci Eyyub Efendizade Osman Efendi serrda 1853 dı Sukda Soreg dı ameyo dıniya. Piyê cı Heci Eyyub Efendi, maya cı Emina xanıma. Piyê cı Heci Eyyub Efendi, Sukda Suleymani dı Qadiyin kerda ew uja dı şiyo heqeyda xo. Osman Efendi Baxdad dı Universite wanano, Qedineno u ageyreno Soregı. Demeyê Soreg dı maneno, dıma dano pıro şıno Mısır. Uja dı Fakultedê Ezheriye dı waneno, qedineno u peyser ageyreno Soregı ew uja dı Muftiyey, azayina umumiya meclisdê ili (il genel meclis üyeliği) ew mahkemandê Soreg dı azayin keno. Osman Efendi, çorşmedê Soreg dı xeylê sılasneyeno u sineyeno. Merdımêndo zaf zerritenık, zerrinerm u merdımsinayox beno. Qelbê kesi nêşıkneno ew meymanan rê kêverê cı tım akerde beno. Mılet qandê mısayenda dini şiyê cı hetek u cı ra heqdê İslamiyetin dı persi pers kerdê. Wexta şarê ma 'hendı Tırki nêzanayê ew Mufti Efendi rê vatê, "mayê 'Erebi zi, Tırki zi fahm nêkemı, to ra recay ma, Xutbe u Wahzana Zazakiya bıdı, Ew Mewlidi zi Zazakiya bıwan kı ma cı ra çiyê fahm bıkemı". Osman Efendi, qısanê nina qal gêno u qandê fahm kerdenı, Xutbe u wahzana Zazakiya dano. Ew qandê Zazayan zi 1886 dı Mewlidê Nebi nusneno u bı Zazakiya waneno. Namey dewda Osman Efendi Babo, coy ra cı rê vanê Osman Efendiyo Babıj. Osman Efendi 24-03-1929 dı şıno heqeyda xo. Mı no mahlimat kıtabdê (Koyo Berz) Namdarê Soreg ra gıroto. Not: Bab dewênda Sorega, hım namey 'eşireto, Xırabrês, Keloşk, Boxçık ew Kufri gırêdayey Babiyê. Tayn tayni vanê, tayn ezbetê Babi, Sukda Gergeri, dewda Gudhayıg ra yenê. Ninan rê Alıkan zi Vajiyeno. Bab 'Erebkiyayo, Mahnay cı bı Zazakiya kêvero. Wextokı Nê Gudhayıgra yenê Babı. 'Erebi dewer terıknenê şınê. Tedarık kerdox: R. Hayıg Nuştoxê Zazaki: R.Hayıg Açarnayoxi 'Erebki: Zerveş Serhat, İmam Gıyasettin Paloyıj Kontrol: Münir Kılıçaslan No Mewlid, 1906 dı rışto Diyarbekır kı çap kerê, labırê Diyarbekır dı nêşayo bıwanê. Meşrutiyet (1908) ra tepiya Qaymeqamê Puturgi (qezay Melati) Faiz Begê Bedırxani, No mewlid xo dı berdo Sembıl (İstanbul) kı uja dı çap kero, çı heyf kı uja dı zi kesi nêşayo bıwano u çap nêbiyo. Mewlidê Osman Efendi, 1933 dı Celadet Ali Bedırxani Şam dı bı herfandê 'Erebkiya çap kerdo. (Hêvi, Paris, no.2 (Gulan 1984), r: 77-85).