Weşanxaneyê Vateyî | Vate Yayınevi

“Weşanxaneyê Vateyî | Vate Yayınevi” için 6 yorum

1. SEREWEDERNAYIŞÊ ŞÊX SEÎD
   Şêx Seîd 1865 de Palo de hamewo dinya. Şêx Seîd lacê Şêx Mehmud Efendi yo, tornê Şêx Ali Septî yo. Şêx Alî Septî zî tornê Seyid Heşîm o.Şêx Seîd bi eslê xo ne Palowic o ne zî Zaza wo. Kalikê Şêx Seîdî Amed-Bismîl ra yî, nameyê dewa înan Çilsitun-Kırkdirek a.Bawkalê Şêx Seid Şêx Ali Septî telebeyê Mewlana Xalit o. Mewla Xalit zî bi eslê xo Kurd o. Xora Erebî Mewlana Xalît ra vanî ‘’Mewlana Xalit el Kurdî’’. Ali Septî weqto ke Amed Camîya Pîl (Ulu Cami) de Îmamtî kêrdene Mewlana Xalitî veyneno û bi vayştena Mewlana Xalitî reyde şono Şam, dima Mewlana îcazet dano bide û erşaweno Palo.
   Rîvayete aya ya ke weqto ke Murado 4. vecino seferê Bexdadî yeno Amed beno meymanê yew merdimê Seyid Heşim î. Sultan Murad xebere erşaweno Seyid Heşîm rê vano wa bêro mi veyno. Hesabê Sultanî xo û seferê Bexdadî bi çimanê Mîr û Alimanê Kurdan de meşru bikero. Seyid Heşîm nêşono dîwanê ey. Seyid Heşîm ne Muradê 4. ra ne zî seferê Baxdadî ra memnun o. Bi goreyê Seyid Heşîmî ,Sultan Murad merdimêko kêm ehlaq o , şarî rê titun û çîyêk kê serxoş keno yesax kerdî la o bi xo saraya xo de nê çiyan şimneno. Seyid Heşîm heto bin ra zî seferê Bexdadî meşru nêveyneno. Çunke no herbe herbê bisilmanan xo bi xo yo. Goreyê Seyid Heşîmî cayiz niyo ke bisilmaneyê bisilmanan de herbe bikerî. No vaynayişê Seyid Heşîmî Sultanî har keno. Naye ra Sultan ke seferî ra ageyreno eskser erşawano dewa Çilsitunî ser, na dewe de qetlîamêk cirêyeno. Keyeyê Seyid Heşîm ra yew puteko qijkek tenya xelesiyeno. Name yê nê tutî Huseyin Qic o. Neslê Key Şêx Alî nê Huseynê Qic ra dewam kena.
   Mîr û mîrazê nê aîleyî de verba neheqê û çewtê de îtiraz û serewedarnayene esta. Şêx Seid mîrasdarê Seyîd Heşîmî yo. Merdim ko biwazo serewedartişê Şêx Said fam biko gere kodanê ey yê genetîk zî bizano.
   Herbê Cîhanê Yewin ra dima Dewleta Osmanîyan bi serkêşiya Îngilizan ke weşiyena miletê ke binê hukumdarîya Osmanîyan de mendibî ayê zî yew be yew Osmaniyan ra aqetînî. Çunke fikrê ko henzar û hewtsey û hêştay û newe de Şorişê Fransizî ra vila biyo erey bo zî resawo miyanê tebaya Osmaniyan. Nê fikran ra fikro sereke miletperwerê û miletpereste ya. Na miletperwerê û miletperestey hina zafe miyanê kadroyanê Osmaniyan de vila biya. Seba ke Dewleta Osmaniyan dewrê Meşrutîyet ra pey zafe merdimê xo seba perwerdeyî erşawitî Ewrupa! Nê merdimî ziwanê Ewrupayijan bander biyê kitabê roşkaranê Ewrupayijan wendî û binê tesîrê nînan de mendî. Nê merdimî weqto ke ageyrayê welatê xo çîyê ke pey bawer kerdo nar û dorê xo vila kerdo. Hameyê yew ca, xo rarkewte kerdo. Qedroyê xo hedre kêrdî û partîya xo saz kêrde. Nameyê na partî ‘’Îtîhat we Terakî yo. Miyanê na partî de bi eslê xo Kurdî zî estî mensubê miletanê bînan zî estî . Qedroyê na partî zafê xo nîjadperest û tirkperest î. Na partî çiqa ke biyê tirkperest tay endemê xo yê ke tirk niyê yan zî tirkperestê nê ecebnenî vera-vera durê kewtî. Na partî çiqa ke biye tirkperest zitê xo zî hedre kêrde. Dewleta Osmaniyan ke vila biy û riciyaye dewran kewte hemfikirdaranê Ewrupa yê Îtîhatciyan deste û nînan destpeykêrd binkey Komara Dewleta Tirkî hedre kêrd. Gelo na vilabiyayişê Dewleta Osmanîyan waştena Îngilizan niya? Gelo,îtalya, Fransa û Îngilizan seba çinayî eskerê xo Anatolya ra kaş kêrd? No mîrasê Osmaniyan ra yew parçeyêko qitalek Şagirtanê Ewrupayican Îtîhat we Terakîcîyan deste bimano qey Îngilizan rê hîna baş nîyo? Îtîhat we Terakîcî Îngîlizan ra nizdiyî yan ke Şêx Seid.Gelo no ahwal de kam nizdiyê Îngilizan o? Kamî ajanê Îngilizan ey?
   Gelo Kurdan no hal û ahwal de se kêrd? Kurdo Herbê Cîhanê Yewin de zî û 1919 ra heta 1922 de destek dayene vîşêr çikêk nêkêrd. Çunke Mustafa Kemal hamebe Kurdistan de geyrabî heq û huquqê Kurdan teahut kêrdibe. No are de Kurd Tealî Cemîyetî bi sereketîya Seyid Abdulkadirî abîbî seba urf adetê, heq û huquqê Kurdan xebetîyayne. Seyid Abdulkadir serekê Meclisê Mebusan ye Osmanîyan bi. Seyid Abdulkadir tornê Seid Taha yo. Seyid Taha zî şagirtê Mewlana Xalitî yo. Seid Taha û Şêx Alî Septî embazê yewbînan ê. Qeder tornanê nê merdiman zî ano yew ca. Embazeya Şêx Seid û Seyid Abdulkadirî embazeya bawk û bawkala na.
   Yew deme ra pey payşta huqumatê Ankara ke biyê xort nînan û dewletanê Ewrupa pêkerd verê xo tada Kurdo. Hinî îhtîyaceya înan Kurdan nêmendibî. Dem hamebi ke dewleta Tirko riyê xo yê rayştî nişanê Kurdan bido. Aye ra Mahmud Esat yew xeberdayena xo ya meclisî de vecîno vano: ‘’Ayê ke miyanê siniranê Mîsaqê Millî de cuwiyenê pêro piya Tirkî kam na ya qebul nêko ma eşkenî heqê înan ra bêrî ‘’ û dewam keno vano: ‘’Kam ke Tirkbiyena xo qebul nêko tenê yew heqê ey esto o zî Tirkan rê xizmetkarî ya’’. Dem demê tek-tek –tekî yo! Eyro zî tornê Mahmut Esatî hergo roc vanî tek û tek,tek û tek. Kurdo, Ti behsê heqê xo mek! Ma rê heq to rê neheqîyê musteheq! Miyanê nê hal û ahwalî de Kurd Tealî Cemîyetî qefelnenî endamanê nê cemiyetî gênî binê taqibî. Kurd Tealî Cemiyetî ke qefelnayê Kurdan yew rêxistina limitinkî ‘’Rêxistina Azadî’ awan kêrd. Serekê nê hereketî Halit Beg û Yusuf Zîya bî. Halit Beg vistewreyê Şêx Seid o.Yusuf Zîya Şêx û Beganê Kurdan sera geyreno destek nînan ra wazeno. Nê merdiman ra merdimo tewr qedirberz Şêx Seid o. Serhed ra bigê heta Heleb, Heleb ra heta Silêmanîya nas û dostê Şêx Seidî estî. Şêx nê hereketî rê cayê xo ke zaf muhim o. Yusuf Zîya şono Xinis Şêx de mişewre keno û Şêxî erşaweno hetê Amedî ya. Zimistan o. Qamêk weyre erde ya. Şêx rî xem niyo. Şêx heta Silîvan şono. No are de xeber yena Şêx rî ke wa helê ver ageyro hetê Çewligî ya bêro. Dewlete mesela hesiyaya. Serekê Hereketî Azadî tepşiyayê! Halit Beg û Yusuf Zîya Bedlîs de Seyid Abduqadir zî Îstanbol de.Dawa payşta Şêxî sero manena. Şêx ageyreno yeno Licê Licê ra şono Hêni. Şêx Ebdurehîm pey hesiyeno ke Şêx Seid hamewo Hêni yeno vera, dawetê Pîranê keno. Şêx nêwazeno şêro Pîran seba ke rewş hewle niya. Şêx Ebdurehim înad keno û zor dano bide. Kuwenî rayir hetê talihê siyaya şonî! Rîştaya kamaxe qederê ma yo siyayê rêsena. Şêx weqto ke şono Pîro rara taye mehkumî zî konî Şêxî rey.Şêxê ma alîmêk zafe pîlo la mixabin hetê xo yê sîyasî û eskerî kemanê esta. Dewlete hevalbendê Şêxî tepîştî xora tera ver wayşto ke îfedeyê Şêxî bigîrî Şêx nêşiyo îfade. Aye ra Şêx zî ha binê taqibat de yo. Şêx ha Pîran de cendermeyê yenî Şêx ra vanî mehqumî ha to reyde nê mehquman teslîmê ma bike. Şêx vano ‘’nika dawetê ma wo zafe merdimî yew ca de yî nê merdimî qebul nêkenî şima nê mehquman miyanê ma ra bigî berê, binêk sebir bikî heta na milete vila bo. Ez o çax tede xeberan dano û îqna keno û dano şima. La belê eskeran rê bide hameya porovaksiyonî dima yê. ‘’Ez ko seba mehkuman fikrê xo vaco’’. Mixabin Şêx Ebdurehîm giraneya mesela fame nêkeno! Nê zano ke hal û hereketê ey têgeyrayişê ey qederê yew milete tayin keno. Şêx hetkariya mehquman keno! Aw ca de pêrodayiş veciyeno û eskerî kişiyenî. Hereketo bêwext destpey keno. Çîyê ko vernîya xo bi hêrse destpey biko peynî baş nêbena. Şêx Ebdurehîm xo sera camêrd o,mêrxas û bêters o. Feqet serewişk o. Çewî nêgoşdareno. Na xobaweriya ey bena sebebê gonê ey zî.Sereberzeya Şêx Seid ra dima lacê ey Ali Rêza şino beno meymanê Kurdanê Başurî Şêx Ebdurehim zî şono binêxet Rojawa. 1937 de yewna mêrxasê Kurdan sere berze keno û Şêx Ebdurehim wazeno ke bêro hawarê Dêrsimî. Kurd sera şêro xayinê xo zî xo reyder o. Miyanê embazanê Şêx de xayin esto.Embazê Şêxî Şêxî hîşar kenî vanî no yuzbaşî xayin o. Mixabin Şêx heyna goşdariya embazanê xo nêkeno. No yuzbaşî şono gereyê embazanê xo keno û Şêx Ebdurehim û embazê xo Salata Bismîl de erdê kalikê xo Seyid Heşîm de şehid kunî.
   Mi cor de va ke ez binê behsê mehkuman biko. Bi mi gore sebebê sernêkewtena nê hereketî yo yewin hetê netewbiyayena Kurdan de kemane esto û hem ara zî esto. Ey diyin bêwexte ya, ey hîreyin zî merdimê ke bêhemdê Şêxî kewtî miyanê hereketî. Gelo şima vanê nê mehkumî seba çi biyê mehkumî. Ez şima rê vaco nê merdimî seba heq û huquqê şarê xo mehkum nêbiyê. Ya merdim kîşto ya cenî remnaya ya dizdê kêrda yan zî en îhtîmalko baş eskerê ra remayê.Serewedardiş ke destbidekêrde nê merdiman rê roc veciya.’’ Deyira Key Malla Xelîl ‘’î şexsiyetê nê merdiman weş vecena werte. Mi wayştine ke ez na ‘’deyire’’ biniso la nîşte zafe bi derge. Kam biwazo eşkeno ‘’zazakî-net’’ de na deyire goşdarî biko. Na deyire de Hesê Huseyno û M.Aliyê Dergo behsê qerekter û hesebê xo bi fekê xo iqrar kenî. Miyanê hereketî de sey nê merdiman zefe tenê estî.
   Her dewir de merdimê bêbextî estî paweyê firset û menfeatê xo yê. Eyro roce zî rewş nêvuryaya.Tayê merdimê estî bi fekê xo zaza bi mezg û pîzeyê xo xulamê dewlete, Şêx Seidî kenî Zaza la qet Kurmanceya ey ra behs nêkenî. Raştî naya ke Şêx Seîd Kurmanc o û no aile nizdiyê 200 serr o ha miyanê Kirdo-Zazo de yê hema ra zî keyeyê xo de bi xo be xo Kurmancî qesê kenî. Nê aileyî qet û qet Kurdayetiya xo ra yew gam zî apey nê eyşta. Nê aîleyî seba’’ heqe’’ bedel dawo û hem ara zî bedel danî. M a na ya zî bizanî ke mensubê nê aîleyî pêro pîya şopdarê Şêx Seid niyî. Nê aîleyê de tayê merdimî estî sey tayê mirîdanê xo mîrasê Şêx Seidî wenî feqet rêça ey nêşopnenî. Demê weçînayişan de ne dost vanî ne zî dişmen, ne hewl ne zî xirab berê heme kesan kuwenî(konî). Chp ra heta Mhp ,de hinî kam ca rayşt hame! Mesela parre Burhan Kuzu yo Akpeyicî yew heqeretêko pîl Şêx Seidî rî kêrd ne mirîdanê ey ne zî tayê tornanê ey nêeşnawit û xo kerr û lale kêrd. Weşê zafe merdiman nêşêro zî ez na ya ke vaco qet yew havila nê merdiman ma Zazo zî nêresaya! Ma pesê nînan çerêna ma nê merdiman ra zafe tenê kerdî mebus, ma kerdî senetur ma kêrdî şaredarî ma nêwerd da înan, çi heyfe ke çikê înan ra hetê ma ya nêageyra. Kam vano wina niya wa înan û Key Ensariyan têver şano. Ti Diyarbekir de kam daîreyê devlete şêrî panc- şeş tenê merdiman veynenî ke Key Ensariyan dekêrdê îşî ver. De vacî nînan ê ma ma re sekêrdo? Ey ma, dayoxê niyê girewtoxî!
   Ma ageyrî meseleya Şêxê xo yê ca cennetî. Şêx Seîd yew merdimêko dîndar bi. Eke serbikewtêne netîce beno ke yew dewletêka rengîslamî saz bikêrdenî. Bibo nêbo gere nameyêk na sazgeh bibîne. Nameyê na dewlete ‘’Kurdistan’’ ra bêtir eka çi bibo gelo? Eke nameyê ko bîn îcab bikêrdenî erd û asmên ra geyrane nameyêk peyda kêrdenî labelê no name qet û qet ‘’zazakistan’’ pa nêniyayne. Çunke qedroyê nê hereketî hîna zafê xo Kurmanc bî. Seba ke no aîle bi xo Kurmanc o.Xora literaturê nê aîleyî de çekuya ‘’zaza’’ çinêka. No aîle ma zazo ra vano ‘’Kird’’ memleketî m a ra zî vano ‘’Kirdane’’ no name kerdiş zî weşê zazacîyan nêşono. Eke yew zazaperst zafe sareyê şima bidecno hele hey ti ra persî bikî vacê: Serewedardayena Şêx Seidê rehmetî de mintiqeyê şima ra çend hebê şehîdê şima estî?Ez hetê Pîranê,Hênî û corê Darahênîyê nêzano. Ez bi xo Qerebegan ra wo. Malla Hesenê Kezîba vêşêr ez çewnayê nêzano. Eke yew Qerebeganije vecîyo Qerebegan ra hinda engîştanê yew destî name bido vaco ho to rê name yê cangorîyanê ma ez kî derê minetdar bo. No perse seba Sîwanijan zî cayê xo de wo. Na rayştiya ma ya wa çew qusur nêewniyo.
   Homay rehma xo pêrinê cangorîyanê ma biko.

   Alî Xaldî(Aksoy)

   Cevapla

2. ‘’zazakî-net’’ de na deyire goşdarî biko. Na deyire de Hesê Huseyno û M.Aliyê Dergo behsê qerekter û hesebê xo bi fekê xo iqrar kenî. Miyanê hereketî de sey nê merdiman zefe tenê estî.
   Her dewir de merdimê bêbextî estî paweyê firset û menfeatê xo yê. Eyro roce zî rewş nêvuryaya.Tayê merdimê estî bi fekê xo zaza bi mezg û pîzeyê xo xulamê dewlete, Şêx Seidî kenî Zaza la qet Kurmanceya ey ra behs nêkenî. Raştî naya ke Şêx Seîd Kurmanc o û no aile nizdiyê 200 serr o ha miyanê Kirdo-Zazo de yê hema ra zî keyeyê xo de bi xo be xo Kurmancî qesê kenî. Nê aileyî qet û qet Kurdayetiya xo ra yew gam zî apey nê eyşta. Nê aîleyî seba’’ heqe’’ bedel dawo û hem ara zî bedel danî. M a na ya zî bizanî ke mensubê nê aîleyî pêro pîya şopdarê Şêx Seid niyî. Nê aîleyê de tayê merdimî estî sey tayê mirîdanê xo mîrasê Şêx Seidî wenî feqet rêça ey nêşopnenî. Demê weçînayişan de ne dost vanî ne zî dişmen, ne hewl ne zî xirab berê heme kesan kuwenî(konî). Chp ra heta Mhp ,de hinî kam ca rayşt hame! Mesela parre Burhan Kuzu yo Akpeyicî yew heqeretêko pîl Şêx Seidî rî kêrd ne mirîdanê ey ne zî tayê tornanê ey nêeşnawit û xo kerr û lale kêrd. Weşê zafe merdiman nêşêro zî ez na ya ke vaco qet yew havila nê merdiman ma Zazo zî nêresaya! Ma pesê nînan çerêna ma nê merdiman ra zafe tenê kerdî mebus, ma kerdî senetur ma kêrdî şaredarî ma nêwerd da înan, çi heyfe ke çikê înan ra hetê ma ya nêageyra. Kam vano wina niya wa înan û Key Ensariyan têver şano. Ti Diyarbekir de kam daîreyê devlete şêrî panc- şeş tenê merdiman veynenî ke Key Ensariyan dekêrdê îşî ver. De vacî nînan ê ma ma re sekêrdo? Ey ma, dayoxê niyê girewtoxî!
   Ma ageyrî meseleya Şêxê xo yê ca cennetî. Şêx Seîd yew merdimêko dîndar bi. Eke serbikewtêne netîce beno ke yew dewletêka rengîslamî saz bikêrdenî. Bibo nêbo gere nameyêk na sazgeh bibîne. Nameyê na dewlete ‘’Kurdistan’’ ra bêtir eka çi bibo gelo? Eke nameyê ko bîn îcab bikêrdenî erd û asmên ra geyrane nameyêk peyda kêrdenî labelê no name qet û qet ‘’zazakistan’’ pa nêniyayne. Çunke qedroyê nê hereketî hîna zafê xo Kurmanc bî. Seba ke no aîle bi xo Kurmanc o.Xora literaturê nê aîleyî de çekuya ‘’zaza’’ çinêka. No aîle ma zazo ra vano ‘’Kird’’ memleketî m a ra zî vano ‘’Kirdane’’ no name kerdiş zî weşê zazacîyan nêşono. Eke yew zazaperst zafe sareyê şima bidecno hele hey ti ra persî bikî vacê: Serewedardayena Şêx Seidê rehmetî de mintiqeyê şima ra çend hebê şehîdê şima estî?Ez hetê Pîranê,Hênî û corê Darahênîyê nêzano. Ez bi xo Qerebegan ra wo. Malla Hesenê Kezîba vêşêr ez çewnayê nêzano. Eke yew Qerebeganije vecîyo Qerebegan ra hinda engîştanê yew destî name bido vaco ho to rê name yê cangorîyanê ma ez kî derê minetdar bo. No perse seba Sîwanijan zî cayê xo de wo. Na rayştiya ma ya wa çew qusur nêewniyo.
   Homay rehma xo pêrinê cangorîyanê ma biko.

   Alî Xaldî(Aksoy)

   Cevapla

3. ZAZAYÎ KAMÎ-ZAZAPERSTÎ ÇI WAZENÎ
   Zazayî sey Kurdanê binan demê Sumerîyan ra heta eyro roce Koyanê Rochelatê Başurî yê Torosan ra bigê heta Koyanê Zagrosan miyan de cuwa xo ramita. Nameyê na erdnîgarîya tarîxî demê Sumerîyan ra bigê heta Babîlîyan dima hetê Asurîyan ra name biya. Nê nameyê tarîxî wina yê;Kur-tî, Qur-tîe, Kardu, Karda-ka, Gordîune, Gut –tî…
   Nê çequyê corê û sey nê çequyan pêro piya zî mana ya şarê koyan de hemeyê şixulnayene. Halê nê çequyan eyro vurîyayo herinda nê çequyan de çequya ‘’Kurdîstanê’’ yena şixulnayene. Aye ra Kurdistan tenê welatê Kurmancan niyo.Kurdistan o şaro ke tarîx de tede cuwiyawo û eyro roj zî cuwiyeno welatê hemin o. Aye ra hewce nêkeno ke kê namayê welatê xo yê tarîxî ca verdê namayêk bînî dima bikuyê. No name miyanê şarê ma yê Kirdan de xora yeno şixulnayene. Şarê ma yê Pîranî ey Hênî û Darahênî ra bigî heta binê Koyê Sipî xo ra vanî ‘’Kird’’ memleketê xo ra zî vanî ‘’Kirdone’’. Heto bîn ra zî şarê ma yo Dersîmicî zî xo ra vano ‘’Kirmanc’’ û memleketî xo ra zî vanê ‘’Kirmanciyê’’.
   Ez nêzano sebeb çiko taye tolazê ma vecîyayê xo Kird û Kirmanciyeya xo ra xo durî danî! Seke şarê ma yo Dersîmic vano lo ‘’Biko biko’’ nê çi tometî ti xo kenî. Liya lawo ne dayka çewî bena dayka kê ne zî welatê şarî beno welatê kê. To Kirdone û Kirmanciya delal û esîl ca verdayê kewtî ‘’zazana’’ ya bêesl û bêbingeh dima. Ti vanî se derdê to çiyo? Zazaperesto ti biwazî nêwazî Kurdî birayê to yê û Armenî û Farisî zî dayzayê to yê. Merdim nêeşkeno ne bawk û bawkalanê xo ne zî bira û merdimanê xo taîn biko. Û ez to rê na ya zî vaco: Merdimê kê goştê kê buro zî esteyê kê hewa nano. Ti qey binê nameyê zazaperstî de dişmenatîya hemwelatîyanê xo kenî û serdestanê xo rê xulamtî kenî. Eya eyro Kirdî û Kurdîtî pirêno adirîno. Ti eyro xo durî biçarnê zî meyşte dore yana to. Ma vacê cesaretê to çinî yo, ti durî vindenî,labelê na dişmenatîya to çinara? Ti qet tarîx ra fam nêkenî. Tarîx de kamî hakê serdestanê xo fereknayê û peynîya xo xelasnaya. Qey xebera to xayînanê Kurdan ra çinêka. Eke ti bêxeberî ez to rê yew meslela vaco rindeke deke guşê xo. Vanî rocêk yew bisilmane yew xiristiyan û yew yahudî kewtê rezê yew bisilmanê û bisilmane nînan rezê xo de tepîşeno. Mixabin dizdî hîrê tenî wayirê rezî teyna wo. Wayirê rezî fikriyeno vano: Ez teyna nêeşkeno nînan. Rinde aya ya ke ez nînan tek û tek bikero û ageyreno yahudîyî ser vano: Felankes no merdim bisilmane wo û birayê min o, no zî xiristiyan o nêzdiyê bisilmanan o engura mi nînan rê helal a. Ti yahudî yî ti çinara kewtê rezê mi û erzîno ser weşê xo ey kuno hêz ra fîneno. Ageyreno xiristiyanî ser vano no bisilmane birayê min o. Ti çina ra kewtê rezê mi û ey zî hetekneno hêz û hal ra fîneno û dore yena bisilmanê, ageyreno bisilmanê ser û vano: Nê merdimî heram û helal ra çikê nêzanî,guya ti bislmane yê ti çina ra kewtê rezê mi engura mi wenî û erzîno ey zî ser heqê ey zî dano destê ey. De hinî ti zanî kekê min o zazaperest birayanê xo meke bindest qederê xo bigêr xo dest û seba serdestanê xo mebe xulam û Tirkperest. Eyro zî hesabê serdestan nêvuryayo. Hesab parçe bike deke qickek û îdare bike. Yewna mesela de zî vanî: Rocêk yew merdimo kokim vênda ewladanê xo dano vano ez biyo kokim demê mi debiyo. Goşanê xo akî ez şima rê wesiyetê xo keno û çende hebê şewtan(çuwa) dano destê nînan vano nê şewtan bişiknî. Putê ey şewtan gênî û bi asanî şiknenî û çikê fame nêkenî. Bawkê înan şewtan pîya besteno û dano bide vano de ho şima rê no awa bişiknê putê bi dore kenî nêkenî nêeşkenî bişiknê. Bawk ageyreno putanê xo ser vano: Wesîyetê mi no yo tim û tim payşta yewbinan bî birayanê xo tek mekê û teyna meverdê. Gelê zazaperstan û zazaperweran şima ma birayanê ma yê Kurdan ra durê fînê no ahwal ne feydeyê ma wo ne zî ey Kurdan o. Destê xo wîjdanê xo sernê qey Kurdan ziwanê ma yesax kêrdo? Leyîrê ma û dayk û dapîra xo yewbinan ra fame nêkenî. Tutê zazakî dayk Tirkî nêzana. No zulum niyo? Musebîbê nê halî ma qey Kurd î? Ti nata-dota qeleme kaydanê dişmenatîya Kurdan kenî. Keke’w ti qey ehende gêj û bêwîjdan î. Eke ti bi fikrê xo yê pakî xo Kurde nêhesbnenî no heqê to yo. Bi sere û çiman ser. Ti û keyfê xo. Labelê eke ti dişmenatîya Kurdan bikî naya rinde bizane ke ne xeyrê to ma rê ne zî çewi rê çinêk o.
   Tayê zazaperstî keyberê Tirkperestan pawenî. Xeyrê nînan ma rê çinî yo. Labelê Zazaperwerê ma ha ça yê. Ez zafe Zazayanê welatperweran şinasneno sey bilbilan Tirkî û Kurmancî qisê kenî feqet seba Zazakî muya xo zî nêleqnenî. Nê merdimî neheqe ya pîle ziwan û şarê ma rê kenî. Nê merdimî nêşermayenî lumayanê xo Kurmancan ra kenî. Qey şarê Çewlig,Dersim, Pali û Suregî rê eyb niyo. Şarê nê şaristanan hema-hema vace pêro Kirdî-Kirmancî nêeşkenî bêrî yew ca ziwanê ma rê havilêk bikî qe nêbo yew televizyone akî. Ti wayirê xo nêvecî heqê to çinî yo ke lumeyan bikî. Ez zano ke berê telviyonanê ma yê ke Kurdî weşanê xo kenî, Zazayan rê akêrdewo. Mixabin çew çinî yo ke şêro bi ziwanê ma porograman virazo û biweşêno. Çunke welatperwerê Kurdan Zazayan birayanê xo hesebnenî û Zazakî- Kirdkî zî lehçeyanê ziwanê Kurdan ra yew lehçe hesebnenî. Gelo Zazakî-Kirdkî-Kirmanckî-Dimilkî lehçeyê ziwanê Kurdî yo yan ney? Cewabê nê persî merdimî fekbuyîn û nezanê nêeşkenî bidî. No kar karê ziwanzanayoxan o. Tay tolazê zazacî nê cewabê bi asanî danî! Ez ge-ge rayştê tay tolazan yeno nê merdimî ne Zazakî rinde zanî ne zî yew lehçeyê Kurdî zanî û fekê xo yê gemarinî akenî xo fîlolog hesebnenî! Şima ke rayşta gurî persî ez nêwazeno neheqê çewî biko feqet ez ke nê merdimanê bêedeban veyneno zafe nerehet beno.
   Şima wazenî ez seba ziwan û lehçeyan yew ‘’çîbenok-bilmece’’ şima ra perso diray(ma bi ewnî) şima se vanî;
   Ez na çîbenok keno di qisim î. Qisma yewin lehçe yî. Qisma diyine fekî
   Qisma yewin
   1.Min akatin ^savna vıratin(Çuvaşça)
   2.Tabak turtnine siyaenli tessi(Çuvaşça)
   3.Miehe sıttık hâta uonna holuoha(galoş) nâda(Yakutça)
   4.En oluş türgennik sanağın(Yakutça)
   5.Ti leze vaz-danî (Kirkî)
   6. Tu (lez)-zu baz-didî(Kurmancî)
   7. Mi rê riyê bali-şna û galoş bî-ya(Kirdkî) 8. Ji min re ruyê bali-vê û galoş bî-ne (Kurmancî)
   Qisma diyine
   1.Kimi gözlâyirsân o gâlmir, kimdan gaçirsan gabağına çıhır(Azeri)
   2.Okuvçılar muğalımmıy daşını gâbap aldılar(Türkmence)
   3.Yer kuyâş âtrâfidâ âylânâdi(Özbekçe)
   4.Erteden beri tamak ozana elekmin(Kırgız)
   5.Mağan konak üyge baratın joldı körsetinizşi(Kazak)
   6.Mân hâr yâkşânbâ küni yolu baridiğanman(Uygurca)
   Qisma yewin de lehçeyê Tirkî û Kurdî yê sey Kurmancî û Zazakî qisma diyin de zî fekê Tirkî yê. Şima biwazê şima eşkenê fekanê Zazakî sey fekê Çewlig, Dersim û Suregi û fekanê Tirkî pêverşanî. Labelê mexsedê mi no yo ke şima lehçeyanê Kurdî û Tirkî têverşanî û bibê wayirê yew qeneatî.
   Gelê embazan ez ge-ge kuno înternetî ke seba ma seba ziwanê ma seba tarîxê ma wazeno çikê bander bibo. Mixabin ziwanzanê û tarixnasê tolazî înternetî de zafi. Ti ewniyenî fekê nînan ra buya şitê yena la dawaya fîlologê kenî. Çiyê ko nêzanî çinêk o. Tay merdimî estî nameyanê ziwanzanayoxan rojawayican têdima rêz kenî vanî felankes û felankes û bêwankes vato Zazayî Kurd niyê ti ewniyenî heto bîn ra tayna merdimî vecînî nameyanê eynî merdiman danî vanî nînan vato Zazayî Kurdî û ziwanê nînan zî lehçeyanê Kurdan ra yew lehçe wo. Nê merdimî kê gêj û poşman kenî.
   Aye ra ez ageyreno û destê xo nano wijdanê xo ser û vano: Seke Sumerican ma ra vato Kur-tî, yanî şarê koyan ma zî demê Sumerîyan ra heta eyro roce nê koyanê Kirdanê de cuwa xo ramenê û ma wo Kurdanê binan, da û girewto ziwanê ma pêmaneno, urf û adedê ma pêmanenî, qederê ma yew o ma piya biyê şerpeze û xeribê welatê xo ma biyê sêqurê dînê xo ma welatê xo de biyê bende-xulam û bindest nê sebeban ra ez xo Kurd hesebnen o. De şima cayê xo kam ca de gênî şima zanî. ŞİMA Û ŞEREFÊ XO…
   Alî Xaldî(Aksoy)

   Cevapla

4. SEREWEDERNAYIŞÊ ŞÊX SEÎD
   Şêx Seîd 1865 de Palo de hamewo dinya. Şêx Seîd lacê Şêx Mehmud Efendi yo, tornê Şêx Ali Septî yo. Şêx Alî Septî zî tornê Seyid Heşîm o.Şêx Seîd bi eslê xo ne Palowic o ne zî Zaza wo. Kalikê Şêx Seîdî Amed-Bismîl ra yî, nameyê dewa înan Çilsitun-Kırkdirek a.Bawkalê Şêx Seid Şêx Ali Septî telebeyê Mewlana Xalit o. Mewla Xalit zî bi eslê xo Kurd o. Xora Erebî Mewlana Xalît ra vanî ‘’Mewlana Xalit el Kurdî’’. Ali Septî weqto ke Amed Camîya Pîl (Ulu Cami) de Îmamtî kêrdene Mewlana Xalitî veyneno û bi vayştena Mewlana Xalitî reyde şono Şam, dima Mewlana îcazet dano bide û erşaweno Palo.
   Rîvayete aya ya ke weqto ke Murado 4. vecino seferê Bexdadî yeno Amed beno meymanê yew merdimê Seyid Heşim î. Sultan Murad xebere erşaweno Seyid Heşîm rê vano wa bêro mi veyno. Hesabê Sultanî xo û seferê Bexdadî bi çimanê Mîr û Alimanê Kurdan de meşru bikero. Seyid Heşîm nêşono dîwanê ey. Seyid Heşîm ne Muradê 4. ra ne zî seferê Baxdadî ra memnun o. Bi goreyê Seyid Heşîmî ,Sultan Murad merdimêko kêm ehlaq o , şarî rê titun û çîyêk kê serxoş keno yesax kerdî la o bi xo saraya xo de nê çiyan şimneno. Seyid Heşîm heto bin ra zî seferê Bexdadî meşru nêveyneno. Çunke no herbe herbê bisilmanan xo bi xo yo. Goreyê Seyid Heşîmî cayiz niyo ke bisilmaneyê bisilmanan de herbe bikerî. No vaynayişê Seyid Heşîmî Sultanî har keno. Naye ra Sultan ke seferî ra ageyreno eskser erşawano dewa Çilsitunî ser, na dewe de qetlîamêk cirêyeno. Keyeyê Seyid Heşîm ra yew puteko qijkek tenya xelesiyeno. Name yê nê tutî Huseyin Qic o. Neslê Key Şêx Alî nê Huseynê Qic ra dewam kena.

   Cevapla

5. Mîr û mîrazê nê aîleyî de verba neheqê û çewtê de îtiraz û serewedarnayene esta. Şêx Seid mîrasdarê Seyîd Heşîmî yo. Merdim ko biwazo serewedartişê Şêx Said fam biko gere kodanê ey yê genetîk zî bizano.
   Herbê Cîhanê Yewin ra dima Dewleta Osmanîyan bi serkêşiya Îngilizan ke weşiyena miletê ke binê hukumdarîya Osmanîyan de mendibî ayê zî yew be yew Osmaniyan ra aqetînî. Çunke fikrê ko henzar û hewtsey û hêştay û newe de Şorişê Fransizî ra vila biyo erey bo zî resawo miyanê tebaya Osmaniyan. Nê fikran ra fikro sereke miletperwerê û miletpereste ya. Na miletperwerê û miletperestey hina zafe miyanê kadroyanê Osmaniyan de vila biya. Seba ke Dewleta Osmaniyan dewrê Meşrutîyet ra pey zafe merdimê xo seba perwerdeyî erşawitî Ewrupa! Nê merdimî ziwanê Ewrupayijan bander biyê kitabê roşkaranê Ewrupayijan wendî û binê tesîrê nînan de mendî. Nê merdimî weqto ke ageyrayê welatê xo çîyê ke pey bawer kerdo nar û dorê xo vila kerdo. Hameyê yew ca, xo rarkewte kerdo. Qedroyê xo hedre kêrdî û partîya xo saz kêrde. Nameyê na partî ‘’Îtîhat we Terakî yo. Miyanê na partî de bi eslê xo Kurdî zî estî mensubê miletanê bînan zî estî . Qedroyê na partî zafê xo nîjadperest û tirkperest î. Na partî çiqa ke biyê tirkperest tay endemê xo yê ke tirk niyê yan zî tirkperestê nê ecebnenî vera-vera durê kewtî. Na partî çiqa ke biye tirkperest zitê xo zî hedre kêrde. Dewleta Osmaniyan ke vila biy û riciyaye dewran kewte hemfikirdaranê Ewrupa yê Îtîhatciyan deste û nînan destpeykêrd binkey Komara Dewleta Tirkî hedre kêrd. Gelo na vilabiyayişê Dewleta Osmanîyan waştena Îngilizan niya? Gelo,îtalya, Fransa û Îngilizan seba çinayî eskerê xo Anatolya ra kaş kêrd? No mîrasê Osmaniyan ra yew parçeyêko qitalek Şagirtanê Ewrupayican Îtîhat we Terakîcîyan deste bimano qey Îngilizan rê hîna baş nîyo? Îtîhat we Terakîcî Îngîlizan ra nizdiyî yan ke Şêx Seid.Gelo no ahwal de kam nizdiyê Îngilizan o? Kamî ajanê Îngilizan ey?
   Gelo Kurdan no hal û ahwal de se kêrd? Kurdo Herbê Cîhanê Yewin de zî û 1919 ra heta 1922 de destek dayene vîşêr çikêk nêkêrd. Çunke Mustafa Kemal hamebe Kurdistan de geyrabî heq û

   Cevapla

6. huquqê Kurdan teahut kêrdibe. No are de Kurd Tealî Cemîyetî bi sereketîya Seyid Abdulkadirî abîbî seba urf adetê, heq û huquqê Kurdan xebetîyayne. Seyid Abdulkadir serekê Meclisê Mebusan ye Osmanîyan bi. Seyid Abdulkadir tornê Seid Taha yo. Seyid Taha zî şagirtê Mewlana Xalitî yo. Seid Taha û Şêx Alî Septî embazê yewbînan ê. Qeder tornanê nê merdiman zî ano yew ca. Embazeya Şêx Seid û Seyid Abdulkadirî embazeya bawk û bawkala na.
   Yew deme ra pey payşta huqumatê Ankara ke biyê xort nînan û dewletanê Ewrupa pêkerd verê xo tada Kurdo. Hinî îhtîyaceya înan Kurdan nêmendibî. Dem hamebi ke dewleta Tirko riyê xo yê rayştî nişanê Kurdan bido. Aye ra Mahmud Esat yew xeberdayena xo ya meclisî de vecîno vano: ‘’Ayê ke miyanê siniranê Mîsaqê Millî de cuwiyenê pêro piya Tirkî kam na ya qebul nêko ma eşkenî heqê înan ra bêrî ‘’ û dewam keno vano: ‘’Kam ke Tirkbiyena xo qebul nêko tenê yew heqê ey esto o zî Tirkan rê xizmetkarî ya’’. Dem demê tek-tek –tekî yo! Eyro zî tornê Mahmut Esatî hergo roc vanî tek û tek,tek û tek. Kurdo, Ti behsê heqê xo mek! Ma rê heq to rê neheqîyê musteheq! Miyanê nê hal û ahwalî de Kurd Tealî Cemîyetî qefelnenî endamanê nê cemiyetî gênî binê taqibî. Kurd Tealî Cemiyetî ke qefelnayê Kurdan yew rêxistina limitinkî ‘’Rêxistina Azadî’ awan kêrd. Serekê nê hereketî Halit Beg û Yusuf Zîya bî. Halit Beg vistewreyê Şêx Seid o.Yusuf Zîya Şêx û Beganê Kurdan sera geyreno destek nînan ra wazeno. Nê merdiman ra merdimo tewr qedirberz Şêx Seid o. Serhed ra bigê heta Heleb, Heleb ra heta Silêmanîya nas û dostê Şêx Seidî estî. Şêx nê hereketî rê cayê xo ke zaf muhim o. Yusuf Zîya şono Xinis Şêx de mişewre keno û Şêxî erşaweno hetê Amedî ya. Zimistan o. Qamêk weyre erde ya. Şêx rî xem niyo. Şêx heta Silîvan şono. No are de xeber yena Şêx rî ke wa helê ver ageyro hetê Çewligî ya bêro. Dewlete mesela hesiyaya. Serekê Hereketî Azadî tepşiyayê! Halit Beg û Yusuf Zîya Bedlîs de Seyid Abduqadir zî Îstanbol de.Dawa payşta Şêxî sero manena. Şêx ageyreno yeno Licê Licê ra şono Hêni. Şêx Ebdurehîm pey hesiyeno ke Şêx Seid hamewo Hêni yeno vera, dawetê Pîranê keno. Şêx nêwazeno şêro Pîran seba ke rewş hewle niya. Şêx Ebdurehim înad keno û zor dano bide. Kuwenî rayir hetê talihê siyaya şonî! Rîştaya kamaxe qederê ma yo siyayê rêsena. Şêx weqto ke şono Pîro rara taye mehkumî zî konî Şêxî rey.Şêxê ma alîmêk zafe pîlo la mixabin hetê xo yê sîyasî û eskerî kemanê esta. Dewlete hevalbendê Şêxî tepîştî xora tera ver wayşto ke îfedeyê Şêxî bigîrî Şêx nêşiyo îfade. Aye ra Şêx zî ha binê taqibat de yo. Şêx ha Pîran de cendermeyê yenî Şêx ra vanî mehqumî ha to reyde nê mehquman teslîmê ma bike. Şêx vano ‘’nika dawetê ma wo zafe merdimî yew ca de yî nê merdimî qebul nêkenî şima nê mehquman miyanê ma ra bigî berê, binêk sebir bikî heta na milete vila bo. Ez o çax tede xeberan dano û îqna keno û dano şima. La belê eskeran rê bide hameya porovaksiyonî dima yê. ‘’Ez ko seba mehkuman fikrê xo vaco’’. Mixabin Şêx Ebdurehîm giraneya mesela fame nêkeno! Nê zano ke hal û hereketê ey têgeyrayişê ey qederê yew milete tayin keno. Şêx hetkariya mehquman keno! Aw ca de pêrodayiş veciyeno û eskerî kişiyenî. Hereketo bêwext destpey keno. Çîyê ko vernîya xo bi hêrse destpey biko peynî baş nêbena. Şêx Ebdurehîm xo sera camêrd o,mêrxas û bêters o. Feqet serewişk o. Çewî nêgoşdareno. Na xobaweriya ey bena sebebê gonê ey zî.Sereberzeya Şêx Seid ra dima lacê ey Ali Rêza şino beno meymanê Kurdanê Başurî Şêx Ebdurehim zî şono binêxet Rojawa. 1937 de yewna mêrxasê Kurdan sere berze keno û Şêx Ebdurehim wazeno ke bêro hawarê Dêrsimî. Kurd sera şêro xayinê xo zî xo reyder o. Miyanê embazanê Şêx de xayin esto.Embazê Şêxî Şêxî hîşar kenî vanî no yuzbaşî xayin o. Mixabin Şêx heyna goşdariya embazanê xo nêkeno. No yuzbaşî şono gereyê embazanê xo keno û Şêx Ebdurehim û embazê xo Salata Bismîl de erdê kalikê xo Seyid Heşîm de şehid kunî.
   Mi cor de va ke ez binê behsê mehkuman biko. Bi mi gore sebebê sernêkewtena nê hereketî yo yewin hetê netewbiyayena Kurdan de kemane esto û hem ara zî esto. Ey diyin bêwexte ya, ey hîreyin zî merdimê ke bêhemdê Şêxî kewtî miyanê hereketî. Gelo şima vanê nê mehkumî seba çi biyê mehkumî. Ez şima rê vaco nê merdimî seba heq û huquqê şarê xo mehkum nêbiyê. Ya merdim kîşto ya cenî remnaya ya dizdê kêrda yan zî en îhtîmalko baş eskerê ra remayê.Serewedardiş ke destbidekêrde nê merdiman rê roc veciya.’’ Deyira Key Malla Xelîl ‘’î şexsiyetê nê merdiman weş vecena werte. Mi wayştine ke ez na ‘’deyire’’ biniso la nîşte zafe bi derge. Kam biwazo eşkeno

   Cevapla